Sĩ diện là vẻ ngoài của người trí thức, vậy thì xấu ở chỗ nào?

Sĩ  diện  là  vẻ  ngoài  của  người  trí  thức,  vậy  thì  xấu  ở  chỗ  nào?

Thứ năm, 22/03/2018-nghethuatsong

Chúng ta ngày nay hay mắng những kẻ khoe khoang, tự cao tự đại là “sĩ”, “sĩ diện”. Nhưng thực ra, bản thân từ “sĩ diện” không có nghĩa xấu như vậy. Hàm ý được thêm vào kia là sản phẩm của một thời tốt xấu đảo điên, và người trí thức bị xem là “kẻ thù giai cấp”…

Từ “sĩ diện” vốn không tồn tại trong tiếng Hán, nó là một từ ghép gồm hai từ Hán-Việt, là “sĩ” và “diện” ghép thành. “Diện” có nghĩa là vẻ ngoài, còn “sĩ” nghĩa là người có học thức thời cổ.

Trí thức thời cổ đại được xếp là những người đứng đầu trong bốn kiểu người dân là “sĩ, nông, công, thương”. Những người trí thức là những người có Đạo, phải là những người giỏi về cả hai phương diện tu dưỡng đạo đức và học thức. Vậy thì đối với một người mà nói, vẻ ngoài có học thức, sang trọng quý phái, lịch lãm trầm ổn, là điều mà ai cũng hướng đến. Người có học giữ “sĩ diện” cũng là một lẽ tự nhiên.

Từ “sĩ diện” ngày nay lại thường để chỉ những kẻ khoe khoang, tự cao tự đại, thích làm ra vẻ có học thức, ví như mắt sáng mà lại giả vờ đeo kính cận… Nhưng thực ra, ẩn đằng sau hàm ý đó còn lại sự chê bai và miệt thị những người trí thức. Nguyên nhân sâu xa của nó chính là sự ảnh hưởng của những cuộc vận động chống trí thức tại Trung Quốc đối với Việt Nam.

ĐCSTQ hủy diệt hình ảnh trí thức

Trong cuộc vận động chống trí thức tại Trung Quốc bắt đầu từ 1957, Mao Trạch Đông nói rằng: “Tần Thủy Hoàng đáng kể gì? Ông ta chỉ giết có 460 nho sĩ, còn chúng ta thì thủ tiêu đến 46 ngàn tên trí thức. Có người cho chúng ta là kẻ độc tài thống trị, giống như Tần Thủy Hoàng, chúng ta thừa nhận tất cả. Nó phù hợp với thực tế. Tiếc thay họ nói thế còn chưa đủ, cho nên chúng ta cần phải gia tăng để bổ sung.”

Nhân loại tiến bộ được là nhờ tích lũy kiến thức, nhưng, dưới chế độ ĐCSTQ, đạt được kiến thức lại bị coi là xấu. Những người trí thức bị xếp vào loại hôi thối thứ chín — tệ nhất trên bậc thang từ một đến chín. ĐCSTQ bảo những người trí thức phải học hỏi những người mù chữ, và cần phải bị giáo dục lại bởi những người nông dân nghèo để được cải tạo và bắt đầu một cuộc sống mới.

Hồng vệ binh đang đập phá biển “Đại Thành Môn” ở Khổng Phủ.

Và ĐCSTQ đã cải tạo người trí thức ra sao? Lấy ví dụ là các giáo sư của trường Đại học Thanh Hoa, một trường đại học danh tiếng của Trung Quốc, bị đi đày đến Đảo Như Châu ở Nam Xương, tỉnh Giang Tây. Bệnh sán máng là một bệnh rất phổ biến ở khu vực này, và thậm chí một trại lao động cải tạo trước kia ở đây cũng đã phải rời đi nơi khác. Tuy nhiên, ĐCSTQ vẫn đày những giáo sư đến đây, và ngay sau khi tiếp xúc với nước sông, những vị giáo sư này đã bị nhiễm sán và bị sơ gan, và bị mất khả năng sống và làm việc.

Không chỉ như vậy, ĐCSTQ còn muốn hủy diệt hình ảnh người trí thức bằng cách tuyên dương ‘phủ bùn khắp người và làm chai đầy tay’. ĐCSTQ nghĩ rằng mọi người là tốt khi “tay lem luốc và chân dính phân bò” (theo “Buổi nói chuyện tại diễn đàn Diên An về Văn học và Nghệ thuật 1942” của Mao). Những người như vậy được coi là có tinh thần cách mạng cao nhất, và có thể học đại học, được kết nạp Đảng, được thăng chức và cuối cùng sẽ trở thành những người lãnh đạo. Điều đó thậm chí làm đảo lộn lý niệm sạch – bẩn, tốt – xấu của người ta. Vẻ ngoài lem luốc giờ được xem là trong sạch nhất.

Cũng chịu ảnh hưởng của phong trào chống trí thức này, mà từ “sĩ” bị xem như một sự sỉ nhục, và ở Việt Nam, từ “sĩ diện” khoác lên mình hàm nghĩa xấu.

Đàm luận chân chính về “sĩ” – người trí thức

Hàm nghĩa của từ “sĩ” trong văn hóa truyền thống là rất uyên thâm. Trong “Luận ngữ” có ghi lại một đoạn đàm luận giữa Khổng Tử và học trò của mình là Tử Cống như sau:

Tử Cống hỏi Khổng Tử: “Thưa thầy ai mới được gọi là “sĩ” ạ?” .

Khổng Tử nói: “Hành dĩ hữu sỉ, sử vu tứ phương, bất nhục quân mệnh”.

Vậy “sĩ” là một người phải chịu trách nhiệm đối với chính hành vi của mình, có ý thức trách nhiệm, có cảm giác xấu hổ và luôn lo sợ nhân cách, phẩm chất của bản thân mình bị vấy bẩn. Khi bản thân gánh vác trọng trách thì luôn có ý thức bảo vệ lợi ích quốc gia. Bất luận là đi đến địa phương nào thì họ đều có thể hoàn thành nhiệm vụ mà mình gánh vác một cách tốt nhất. Người như thế sẽ không bao giờ làm ra những việc khiến quốc gia phải hổ thẹn và nhân cách của mình bị sỉ nhục. Đây được gọi là ‘sĩ’.

Cũng trong câu chuyện ấy, Khổng Tử còn bàn về những người trí thức hạng kém hơn, là người mà khi ở trong gia tộc họ hàng thì ai ai cũng đều ca ngợi đó là người con có hiếu. Đối với hàng xóm láng giềng thì phải thân mật hữu ái. Và hạng kém hơn nữa thì cũng phải là người “ngôn tất tín, hành tất quả”. Nói lời phải có tín, đưa ra lời hứa thì nhất định phải thực hiện được, làm việc gì cũng phải nghiêm túc chịu trách nhiệm đến cùng, có thủy có chung, có đầu có cuối.

Sĩ diện là vẻ ngoài của người trí thức, vậy thì xấu ở chỗ nào?

Khổng Tử và học trò – Một vị lương sư như Khổng Tử cũng bị quật mộ nhục thi trong Đại Cách mạng Văn hóa. (Tranh sưu tầm)

Tuy nhiên, Khổng Tử cũng nhấn mạnh rằng loại “sĩ” như vậy lại không có tầm nhìn và hoài bão cao xa, làm việc chỉ là để lấy mấy đấu gạo, kiếm tiền sống tạm qua ngày, nông cạn và cố chấp. Đối với việc của bản thân thì họ có thể đảm nhận được, còn đối với việc quốc gia đại sự thì không nhất định có thể gánh vác được. Người như thế cũng tạm được xưng là “sĩ“. Nhưng suy cho cùng thì họ cũng không phải là người có chí lớn, không đáng được tôn sùng.

Như vậy, kẻ sĩ trong văn hóa truyền thống là một người được tôn trọng bậc nhất trong xã hội, mà ở đỉnh cao nhất là người mà từ nhân cách, đạo đức, cho tới tài năng đều vượt xa người thường.

Khi Nho giáo bị ma hóa trong lòng người dân vì tuyên truyền, thì hình ảnh những người trí thức chân chính cũng mờ nhạt theo. Ngày nay, không chỉ là “sĩ diện”, mà cả “diện” thông thường nhất người ta cũng không còn giữ được: không chú ý lễ nghi lịch sự, mặc quần áo ngủ ra ngoài đường, ăn mặc hở hang khoe hết mọi thứ, v.v. Tại nhiều cửa hàng quán xá nước ngoài, người ta đã phải ghi biển cấm bằng tiếng Trung và tiếng Việt… Đây chính là hậu quả của không biết giữ “sĩ diện”.

Hy Vọng