SỐ PHẬN

SỐ  PHẬN

Monday, September 23, 2019

Mỗi người có một thân phận và số phận, không ai giống ai, có chăng chỉ là tương tự hoặc gần giống. Thật vậy, những người sinh đôi hoặc sinh ba cũng hoàn toàn khác nhau. Số phận cũng được gọi là số mệnh, số kiếp, hay vận mệnh.

Theo định nghĩa trong Từ Điển Hán Việt của Đào Duy Anh: “Số phận là sự sống do Trời định của con người, không phải cứ miễn cưỡng là được.” Theo định nghĩa trong Từ Điển Tiếng Việt của NXB Khoa Học Xã Hội (1997): “Số phận là sự định đoạt cuộc đời của một người được hưởng hạnh phúc hay chịu đau khổ, sống lâu hay chết sớm, do một sức thiêng liêng nào đó.” Cách định nghĩa này đã gián tiếp công nhận vấn đề tâm linh, và không thể hiểu được. Vì thế, nhiều người tin vào bói toán, tử vi, tuổi này hên hoặc tuổi kia xui, ngày tốt hoặc giờ xấu. Nhảm nhí!

Theo Phật giáo, sự may rủi trong số phận không phải do thiên mệnh hay định mệnh mà thân phận mỗi con người là kết quả do quá trình của chúng ta hành động từ một đến nhiều đời. Rõ hơn, con người hiện hữu và tồn tại với các đặc tính khác nhau là kết quả của “cái nghiệp” được tạo tác bởi chính họ trong quá khứ và hiện tại. Thế nên họ mới có thuyết luân hồi. Tất nhiên không phù hợp với Kitô giáo, vì chúng ta tin vào sự quan phòng và tiền định của Thiên Chúa. Và chắc chắn KHÔNG có luân hồi.

Theo tầm nhìn khoa học, số phận là một khái niệm tổng hợp chuỗi các sự kiện trong một chu trình sống của thực thể. Trong đó, chuỗi các sự kiện là sinh ra, lớn lên (với thất tình: hỉ, nộ, ai, lạc, ái, ố, dục), tồn tại, đấu tranh, lành – dữ, mạnh – yếu, sướng – khổ, thịnh vượng – suy vong, rồi già nua và chết. Tùy theo đối tượng cụ thể mà có các sự kiện cụ thể. Thực tế là bao hàm tất cả mọi đối tượng đang tồn tại trong vũ trụ (người, vật, quốc gia, lãnh thổ, tổ chức, công ty,...) Nhìn theo góc độ toán học, số phận như một đồ thị hàm số, thế nên số phận của con người là một đồ thị hàm số không gian N chiều. Để đơn giản và dễ hiểu, có thể tập trung phân tích hệ quy chiếu tọa độ theo không gian ba chiều.

Sống với hiện tại là thực tại cần thiết, vì quá khứ không thể tìm lại, còn tương lai không thể biết. Cuộc sống có sầu khổ hoặc mệt mỏi thì cũng nên cười mỗi ngày mà sống, bởi vì có khóc cũng chẳng thể tốt hơn. Tiền nhân khuyên: “Thà đốt lên ngọn nến còn hơn là ngồi nguyền rủa bóng tối.” Thật vậy, đừng mất quá nhiều thời gian để than trách hay phó mặc cho số phận. Số phận có thể là do chúng ta tạo nên và chúng ta có quyền quyết định cuốc sống của mình. Cầu nguyện có thể thay đổi số phận.

Trong cuộc sống, những ai thường xuyên tắm rửa thì bụi nào cũng sạch. Tinh thần cũng cần tẩy rửa, linh hồn còn cần hơn nữa. Chiến thắng kẻ địch một vạn lần cũng không bằng chiến thắng bản thân một lần. Chúng ta có thể mất những năm tháng tuổi thơ nhưng không bao giờ được để mất trái tim trẻ thơ trong con người mình. Người khác có thể lừa dối mình, nhưng nhất định mình vẫn chân thành đối xử tử tế với người khác. Đôi khi người ta cần giả ngốc, dù họ không thực sự ngốc, nhưng đừng bao giờ ra vẻ mình khôn.

Cuộc sống nhiêu khê. Hạnh phúc và đau khổ là vấn đề muôn thuở. Càng diệt khổ càng thêm khổ, càng trốn khổ càng tăng khổ. Làm sao đây? Chỉ còn cách đi xuyên qua đau khổ, vì chỉ có chết mới thực sự hết khổ. Kẻ khổ và người sướng, kẻ khóc và người cười, cái xui và cái hên, điều rủi và điều may,... cũng là vấn đề vô tận, giống như “phần cứng” của máy vi tính đã được “cài đặt” sẵn, không thể gỡ ra (uninstall), người ta muốn làm gì thì làm, cứ khởi động lại máy (restart) thì lại trở về trạng thái mặc định (default) – bởi vì tất cả đã được “đóng băng” (deep freeze) rồi. Người Việt cũng có cách “mặc định” riêng: “Người ăn không hết, kẻ lần không ra.” Cuộc đời mãi mãi là một ẩn số, không ai có thể giải trình được. Chỉ có Thiên Chúa mà thôi!

Trong xã hội đời thường, “tỷ lệ” hoặc “cấp độ” sướng – khổ được người ta dựa trên một “phần mềm” (software) như dạng mặc định: Tiền bạc. Nên người ta vẫn thường nói: “Có tiền mua tiên cũng được.” Xem chừng tiền có sức mạnh vạn năng tưởng chừng như một thần linh, thảo nào người ta gọi đó là Thần Tài. “Vị thần” này được người ta tôn sùng rất đa dạng và tinh vi. Vì người ta tôn sùng “vị thần” này ở một dạng nào đó, thế nên bất kỳ mối quan hệ nào có “đụng chạm” đến tiền bạc thì dễ gặp rắc rối. Thậm chí “vị thần” này còn len lỏi cả vào tôn giáo nữa. Nói chung “thần tài” xuất hiện ở mọi phạm vi, bất kể đời hay đạo. Thật đáng sợ!

Tiền bạc như lưỡi gươm nhiều lưỡi, vừa bén vừa nhọn, có thể “cắt” mọi mối quan hệ – dù là máu mủ ruột rà. Louisa May Alcott nhận định: “Tiền bạc là gốc rễ của cái ác, và nó lại là một cái rễ hữu ích đến mức chúng ta không thể sống mà không có nó, cũng như chúng ta không thể sống mà không có khoai tây” (Money is the root of all evil, and yet it is such a useful root that we cannot get on without it any more than we can without potatoes.) Với người Tây phương là khoai tây, với người Việt là cơm gạo – như người ta thường dùng “dây chuyền” Cơm-Áo-Gạo-Tiền. Thật là rắc rối quá trời!

Như một quy ước bất thành văn, người ta coi tiền bạc là “thước đo” của cuộc sống, nó khiến người ta bận tâm không ngừng, thoát khỏi vòng kiềm tỏa của nó là điều rất khó. Samuel Johnson: “Tiền bạc và thời gian là những gánh nặng ghê gớm nhất của cuộc đời, những kẻ bất hạnh nhất là những người sở hữu chúng nhiều hơn mình có thể sử dụng” (Money and time are the heaviest burdens of life, the unhappiest of all mortals are those who have more of either than they know how to use.) Thật là thú vị với vế hai trong câu nói này!

Thời đại bùng nổ thông tin, báo in và báo mạng, đặc biệt là các trang xã hội như facebook, twitter, instagram, linkedin, pinterest,... chúng ta được biết rằng, lương bổng của mấy “ông lớn” mỗi tháng có tới vài trăm triệu VNĐ, trong khi công nhân làm chỉ vài triệu đồng. Vừa có quyền vừa có tiền, họ sống ung dung, trở thành đại gia “nhanh như chớp” mà không phải tốn giọt mồ hôi nào. Họ dư tiền nên chiều chuộng con cái. Con cái họ thoải mái hưởng “phúc ấm” nên cứ “vô tư” tiêu xài mỗi đêm khoảng một vài trăm triệu tại các quán bar. Đối với họ, đó chỉ là “chuyện nhỏ” thôi! Chính vì tiền bạc mà người ta đổ đốn, hư thân, mất nết. Và cũng chỉ vì tiền bạc mà người ta có thể phạm tội ác tày trời, khắp nơi đây đó vẫn thấy xảy ra những vụ án sát nhân nghiêm trọng liên quan ông Thần Tài. Thậm chí có những vụ giết người chỉ vì một số tiền không đáng kể.

Tiền không là Tiên hay Phật, mà chỉ là Vật, nhưng nó có ma lực. Thánh Phaolô xác định: “Cội rễ sinh ra mọi điều ác là lòng ham muốn tiền bạc, vì buông theo lòng ham muốn đó, nhiều người đã lạc xa đức tin và chuốc lấy bao nỗi đớn đau xâu xé.” (1 Tm 6:10) Người ham tiền bạc là người giả hình, ưa bề ngoài, trọng hình thức, khoái lễ nghi, mê bày vẽ,... bởi vì “người Pharisêu vốn ham hố tiền bạc.” (Lc 16:14) Với mức độ nào đó, và dù là ai, chúng ta cũng đang có “nét” của dân Pharisêu, “máu” của nhóm biệt phái.

Thời nào cũng thế, xã hội nào cũng có những “tay ăn chơi,” thường gọi là “dân chơi,” Tây hóa là playboy. Người giàu dư tiền bạc mới dám ăn chơi (không cần ăn thật), người nghèo có muốn ăn chơi cũng chẳng có mà dám. Nói chung, giới nào cũng có “kiểu ăn chơi” đặc thù. Phung phí khi mua một món đồ chưa thực sự cần thiết, xài đồ xịn hoặc hàng hiệu để chứng tỏ mình có “đẳng cấp” hoặc để lòe thiên hạ, bịp người khác, đó cũng là một dạng “ăn chơi” vậy. Thời nay có đủ dạng và đủ mức. Nhỏ chơi ít, lớn chơi nhiều. Đủ kiểu liều! Ai không chơi bị coi là nhát, và còn bị họ ghét.

Theo “nhịp đời tăng tốc” của xã hội coi trọng hình thức, nặng vật chất (dạng duy vật), người giàu vẫn thường “xài sang”, sống thoải mái, không phải “đau đầu” tính toán chuyện “ăn bữa nay, lo bữa mai.” Vì sung sướng mà người ta dễ sa đà, rồi là đà sà theo quỷ ma. Ngày xưa, ngôn sứ A-mốt đã cảnh cáo: “Khốn cho những kẻ sống yên ổn tại Sion, và sống an nhiên tự tại trên núi Samari, họ là những nhà lãnh đạo của dân đứng đầu các dân khiến nhà Ítraen phải đến cầu cạnh.” (Am 6:1) Kệ. Ai khốn thì khốn, mình cứ chơi cho đời biết tay!

Ngôn sứ A-mốt có ý gì? Ông giải thích rạch ròi: “Chúng nằm dài trên giường ngà, ngả ngớn trên trường kỷ mà ăn những chiên non nhất bầy, những bê béo nhất chuồng. Chúng đàn hát nghêu ngao; như Đavít, chúng dùng nhạc cụ mà sáng tác. Chúng uống rượu cả bầu, xức dầu thơm hảo hạng, nhưng chẳng biết đau lòng trước cảnh nhà Giuse sụp đổ! Vì thế, giờ đây chúng sẽ bị lưu đày, dẫn đầu những kẻ bị lưu đày. Thế là tan tác bè lũ quân phè phỡn!” (Am 6:4-7) Ôi chao, những từ ngữ chỉ trích rất thẳng thắn, gây đau điếng và nhức buốt quá!

Thế nhưng liệu chúng ta có “dính líu” chút nào giống “phong cách ăn chơi” của họ? Và liệu chúng ta có cho rằng đó là nói người khác chứ “không nói mình” hay chăng? Dù sao thì cũng thấy “đau cái điền” chứ chẳng chơi.

Chắc chắn rằng Thiên Chúa chí thiện và chí minh, ai sống sao thì Ngài xử vậy, không thiên vị bất cứ ai. Thánh Vịnh gia nói: “Chúa xử công minh cho người bị áp bức, ban lương thực cho kẻ đói ăn. Chúa giải phóng những ai tù tội, Chúa mở mắt cho kẻ mù loà. Chúa cho kẻ bị dìm xuống đứng thẳng lên, Chúa yêu chuộng những người công chính. Chúa phù trợ những khách ngoại kiều, Người nâng đỡ cô nhi quả phụ, nhưng phá vỡ mưu đồ bọn ác nhân.” (Tv 146:7-8) Cái “nhưng” của Chúa mới đáng sợ, Ngài không đùa vui đâu! Tại sao vậy? Bởi vì “Chúa nắm giữ vương quyền muôn muôn thuở và hiển trị ngàn đời.” (Tv 146:10)

Trong thư gởi cho Thánh Timôthê, Thánh Phaolô tha thiết khuyên nhủ: “Phần anh, hỡi người của Thiên Chúa, hãy tránh xa những điều đó; hãy gắng trở nên người công chính, đạo đức, giàu lòng tin và lòng mến, hãy gắng sống nhẫn nại và hiền hoà. Anh hãy thi đấu trong cuộc thi đấu cao đẹp vì đức tin, giành cho được sự sống đời đời; chính vì sự sống ấy, anh đã được Thiên Chúa kêu gọi, và anh đã nói lên lời tuyên xưng cao đẹp trước mặt nhiều nhân chứng.” (1 Tm 6:11-12) Những lời khuyên như rót vào tai, nhưng không hề là “lời đường mật.” Thánh Phaolô không chỉ nói riêng với Thánh Timôthê xưa kia, mà vẫn thực sự nói với mỗi chúng ta – cả hôm nay và ngày mai.

Vừa là lời khuyên vừa là mệnh lệnh, Thánh Phaolô nói thêm: “Trước mặt Thiên Chúa là Đấng ban sức sống cho mọi loài, và trước mặt Đức Kitô Giêsu là Đấng đã làm chứng trước toà tổng trấn Phongxiô Philatô bằng một lời tuyên xưng cao đẹp, tôi truyền cho anh: Hãy tuân giữ điều răn của Chúa mà sống cho tinh tuyền, không chi đáng trách, cho đến ngày Đức Giêsu Kitô, Chúa chúng ta, xuất hiện. Đấng sẽ cho Đức Kitô tỏ hiện vào đúng thời đúng buổi, là Chúa Tể vạn phúc vô song, là Vua các vua, Chúa các chúa.” (1 Tm 6:13-15) Qua đó, Thánh Phaolô cũng nhắc nhở chúng ta khi làm bất cứ cái gì cũng phải NHÂN DANH ĐỨC KITÔ, làm chỉ vì Chúa mà thôi, chứ đừng ảo tưởng hoặc vì bất cứ động lực nào. Thật chí lý với lời xác định của Pythagore (triết gia và nhà toán học, người Hy Lạp, 580-495 trước công nguyên) từ xa xưa: “Đừng thấy bóng mình to mà tưởng mình vĩ đại.” To lớn và vĩ đại có ý nghĩa tương tự nhưng lại hoàn toàn khác nhau.

Quả thật, “chỉ mình Người là Đấng trường sinh bất tử, ngự trong ánh sáng siêu phàm, Đấng không một người nào đã thấy hay có thể thấy. Kính dâng Người danh dự và uy quyền đến muôn đời. Amen.” (1 Tm 6:16) Vật chất cũng có mối liên quan số phận. Đại văn hào Shakespeare nói: “Tiền bạc là thế lực hữu hình chống lại Thiên Chúa vô hình.”

Trình thuật Lc 16:19-31 là dụ ngôn điển hình về vấn đề giàu – nghèo, sướng – khổ. Đó là chuyện đời của nhà phú hộ và người nghèo Ladarô. Phú hộ là người giàu nứt đố đổ vách, Ladarô là người nghèo rớt mồng tơi.

Cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, người ta có câu “tứ đại phú hộ” để chỉ bốn người giàu nhất Saigon – kể cả miền Nam Kỳ Lục Tỉnh và Đông Dương thời đó. Để dễ nhớ, dân gian có câu “Nhất Sỹ, Nhì Phương, Tam Xường, Tứ Định.” Xin mở ngoặc: Ông Huyện Sỹ tên thật là Philipphê Lê Phát Đạt (1841-1900, được Pháp phong Huyện hàm nên được gọi là Huyện Sỹ.) Ông quê ở làng Bình Lập, tỉnh Tân An – nay là Thị xã Tân An, tỉnh Long An. Ông dành nhiều thời gian cho hoạt động phát triển nông nghiệp và truyền bá đạo Công giáo, tài trợ xây Nhà thờ Huyện Sỹ – Chợ Đũi – ngay trên phần đất của ông. Cháu ngoại của ông được gả cho vua Bảo Đại, mệnh danh là Nam Phương Hoàng Hậu – tức là cô Nguyễn Hữu Thị Lan, con bà Lê Thị Bính.

Ngoài ra, vị trí thứ tư còn được dành cho một số đại phú hộ khác – Tứ Trạch, Tứ Hỏa hoặc Tứ Bưởi. Ngày xưa, Công tử Bạc Liêu “đốt tiền nấu trứng tỏ ra mình giàu”, ngày nay gọi là “đại gia”. Giới này thường chảnh lắm. Còn ông Huyện Sỹ, tuy giàu sụ nhưng ông khôn khéo xử lý đồng tiền theo hướng tốt lành và hữu hiệu. Giàu mà không kiêu căng, giàu mà đức độ.

Trong dụ ngôn, Chúa Giêsu đề cập một ông nhà giàu mặc toàn lụa là gấm vóc, ngày ngày yến tiệc linh đình. Còn người nghèo khó tên Ladarô, mụn nhọt đầy mình, nằm trước cổng ông nhà giàu, thèm được những thứ trên bàn tiệc rớt xuống mà ăn cho no mà cũng chẳng được. Có bầy chó đến liếm ghẻ chốc trên cơ thể anh ta.

Cuối cùng, cả hai đều “trở về cát bụi” theo quy luật muôn thuở. Anh nhà nghèo được thiên thần đem vào lòng ông Ápraham, ông nhà giàu phải vô âm phủ. Dưới đó, đang khi chịu cực hình, ông ta ngước mắt lên thấy tổ phụ Ápraham ở tận đàng xa, và thấy anh Ladarô trong lòng tổ phụ. Ông ta kêu xin: “Lạy tổ phụ Ápraham, xin thương xót con, và sai anh Ladarô nhúng đầu ngón tay vào nước, nhỏ trên lưỡi con cho mát; vì ở đây con bị lửa thiêu đốt khổ lắm!” Ông Ápraham đáp: “Con ơi, hãy nhớ lại: suốt đời con, con đã nhận phần phước của con rồi; còn Ladarô suốt một đời chịu toàn những bất hạnh. Bây giờ, Ladarô được an ủi nơi đây, còn con thì phải chịu khốn khổ. Hơn nữa, giữa chúng ta đây và các con đã có một vực thẳm lớn, đến nỗi bên này muốn qua bên các con cũng không được, mà bên đó có qua bên chúng ta đây cũng không được.” Hoàn toàn công bằng, vì Thiên Chúa rất công bình và chính trực. Lẽ nào người nghèo khổ mãi chịu số phận hẩm hiu? Nếu vậy thì hóa ra Chúa bất công. Không, không bao giờ!

Cố năn nỉ ỉ ôi cho mình mà không được, ông nhà giàu chuyển hướng: “Lạy tổ phụ, vậy thì con xin tổ phụ sai anh Ladarô đến nhà cha con, vì con hiện còn năm người anh em nữa. Xin sai anh đến cảnh cáo họ, kẻo họ lại cũng sa vào chốn cực hình này!” Ông Ápraham đáp: “Chúng đã có Môsê và các Ngôn Sứ thì chúng cứ nghe lời các vị đó.” Ông nhà giàu nói: “Thưa tổ phụ Ápraham, họ không chịu nghe đâu, nhưng nếu có người từ cõi chết đến với họ, thì họ sẽ ăn năn sám hối.” Ông Ápraham đáp: “Môsê và các Ngôn Sứ mà họ còn chẳng chịu nghe thì người chết có sống lại, họ cũng chẳng chịu tin.” Cuộc đối thoại thẳng thắn, minh bạch và thú vị. Đại gia vẫn “mánh” dữ nghen!

Ai cũng biết thế nào là kẻ cố chấp. Họ lì lợm, ngang tàng, chẳng muốn nghe ai, dở òm mà luôn cho mình là hay, nhận mình là đúng. Con người có máu tò mò lắm. Người ta thích những “sự lạ”, thấy gì lạ cũng tưởng hoặc cho là Phép Lạ. Nhưng có thấy Phép Lạ thật thì cũng chẳng ăn thua gì, bằng chứng là cách sống của họ không có gì thay đổi tích cực. Đó là những người có cái tên nghe “kêu” lắm: Nguyễn Y Vân (vẫn y nguyên) hoặc Vũ Như Cẩn (vẫn như cũ). Họ thích GIỮ ĐẠO chứ không ham SỐNG ĐẠO, đôi khi hóa mê tín hoặc cuồng tín, mà cuồng tín là phi tôn giáo. Cẩn tắc vô ưu. Tiền nhân nhắc nhở đúng thật!

Người ta có cách nói kiểu khôi hài nhưng thâm thúy: “Khi vui chẳng nhớ tới ai – Khi nóng cứ trái tai mà sờ.” Ui da! Cái “trái tai” cũng khổ vì bị người ta lợi dụng. Sự hối hận có thể đồng nghĩa với muộn màng, bởi vì nước tới chân thì không thể nhảy kịp – vì đâu phải là nước thủy triều lên từ từ, mà là sóng mạnh hoặc sóng thần.

Chính Chúa Giêsu đã từng nói thẳng: “Người nghèo thì bên cạnh anh em lúc nào cũng có.” (Mt 26:11; Ga 12:8) Ngài “nhắc khéo” chúng ta về động thái bác ái đích thực: Mở cả tấm lòng, mở cả đôi tay, và mở cả “chiếc túi đựng thần tài” nữa. Thánh Phaolô nói: “Vui với người vui, khóc với người khóc.” (Rm 12:15) Đó là sống đạo qua việc thể hiện đức ái, là chia sẻ, cảm thông, hiệp thông,...

Và rồi Chúa Giêsu cũng bảo chúng ta “bán tài sản và đem cho người nghèo,” (Mt 19:21) còn khi đãi tiệc thì “mời những người nghèo khó, tàn tật, què quật, đui mù.” (Lc 14:13) Đó làm hành động cụ thể làm chứng về Thiên Chúa và để được nên công chính. Có khi nào Chúa Giêsu nói đùa cho vui chăng? Không bao giờ, Ngài không hề nói bóng gió, mà Ngài nói thật – và rất thật. Coi bộ “căng” lắm đấy!

Thật diễm phúc khi được làm người. Tuy nhiên, mọi người đều bình đẳng, và như nhau với hai bàn tay trắng khi bước vào trần gian, và khi rời thế gian cũng vẫn chỉ với hai bàn tay trắng. Đó là điều ai cũng PHẢI NHỚ. Nhớ không chỉ để nhớ như bài học thuộc lòng, mà nhớ để hành động sao cho đúng Thánh Luật của Thiên Chúa: Mến Chúa và Yêu Người – không loại trừ kẻ thù, và không thể yêu suông bằng lời nói.

Chuyện giàu – nghèo và sướng – khổ là chuyện muôn thuở. Được sướng mà không biết cách tận hưởng cũng hóa khổ, chịu cảnh khổ mà biết cách chấp nhận cũng hóa bình thường, có khi vẫn là sướng. Giàu gì và nghèo gì? Đó mới thực sự là vấn nạn của con người.

Lạy Thiên Chúa là Đấng quan phòng và tiền định, chúng con cảm tạ Ngài đã cho chúng con được làm người, xin giúp chúng con luôn biết sống yêu thương và trắc ẩn với lòng chân thành, xin biến đổi chúng con theo ý Ngài để chúng con nên khí cụ hữu hiệu của Ngài. Chúng con cầu xin nhân danh Thánh Tử Giêsu, Đấng Cứu Độ duy nhất của nhân loại. Amen.

TRẦM THIÊN THU